Modellenrecht gaat weliswaar over vormgeving, maar niet over het recht van een model, agency’s of fotografen. Dat wil niet zeggen dat die partijen geen rechten hebben. Omdat ik de laatste tijd steeds meer vragen krijg over contracten en rechten voor de mensen voor en achter de camera, leek het mij een goed idee om daar een blog aan te wijden. Ik heb daarbij gekeken naar wat we tegenkomen in de praktijk en recente rechtspraak, om jou te kunnen vertellen wat de stand van zaken is en waar je juridisch gezien op moet letten als je je in dit werkveld begeeft.
Model, agency en opdrachtgever
Er zijn in de afgelopen tien jaar steeds meer mensen die al dan niet professioneel voor de camera verschijnen en het zijn van ‘model’ is niet meer alleen voor een handvol mensen weggelegd. Door een (iets) verscheidener beeld in de media en de opkomst van influencers groeit de groep modellen explosief. Ook het aantal advertentieruimtes, galerieën en andere plekken waar kan worden geëxposeerd, neemt toe. Daarnaast zijn de mogelijkheden online en in het digitale domein natuurlijk eindeloos.
Deze ontwikkeling heeft er ook voor gezorgd dat er steeds meer agency’s zijn die de belangen van modellen behartigen en hen inzetten voor opdrachten en natuurlijk bedrijven en hun brands die gebruik maken van een influencer of model (en natuurlijk hun volgers).
Model op Instagram en portretrecht
Wat mij vooral is opgevallen, is dat er in het recht nauwelijks onderscheid wordt gemaakt tussen een beroepsmodel of iemand die ‘gewoon’ model staat voor een kiekje. Dit komt omdat het portretrecht in beginsel voor iedereen hetzelfde is. Dus ook al ben je alleen model op je eigen Instagramprofiel, lees vooral even verder.
Uiteraard zit er voor wat betreft de financiële component wel een verschil in het commercieel exploiteren van een foto. Naast dat je als persoon persoonlijke belangen kan hebben om op te treden tegen inbreuk, kunnen professionele modellen en bekende persoon een commercieel belang hebben bij een publicatie. Er wordt dan gesproken van ‘verzilverbare populariteit’. Het portret van deze personen zorgt immers voor inkomen. Er mag dan ook niet zomaar of zonder toestemming gebruik worden gemaakt van een foto in commerciële sfeer.
Het perfecte plaatje, daar horen afspraken bij
Bij geschillen tussen modellen, agency’s en opdrachtgevers is er natuurlijk ook nog een zakelijke kant. In zulke geschillen is terug te zien dat er wordt gekeken naar de afspraken die er zijn gemaakt.
Wat niet wordt gezien in het ‘perfecte plaatje’ zijn alle afspraken die hieraan vooraf gaan. We zijn uitspraken tegengekomen waarin opdrachtgevers een foto hebben laten maken van een model. Vervolgens zijn de foto’s gebruikt op een onverwachte manier of een manier die niet was afgesproken. Foto’s worden langer en vaker gebruikt dan overeengekomen of komen bijvoorbeeld op een website terecht in plaats van – zoals overeengekomen – alleen in een brochure, etc.
Mijn tip: maak duidelijke afspraken! Duidelijke afspraken zijn toetsbare afspraken. Wat je opschrijft of overeenkomt moet dus beantwoorden aan de vragen; hoe, wat, wie, waar, waarom en wanneer.
Door onduidelijkheid in de afspraken gaat het in deze zaken vaak mis. Welke partij je in deze ook bent, zorg dat voor iedereen duidelijk is wat er met de foto’s gebeurt, nu en in de toekomst. En wat hier tegenover staat. Dit geldt ook voor de verhouding tussen modellen en hun management of agency. Ook al zijn die partijen er om zaken te regelen voor het model, het is wel van belang om te weten wat je precies kan verwachten van elkaar. Hoe explicieter de afspraak, des te minder verwarring er kan ontstaan achteraf. Aan de andere kant kun je afspraken bewust wat vager of ruimer opschrijven; afhankelijk van je situatie is dat ook prima, als je je er maar bewust van bent.
Iemand je foto laten nemen, maar nog wel zelf portretrecht
Dat iemand een foto van je mag maken, betekent nog niet dat hij er zomaar alles mee mag doen. Je behoudt in beginsel zelf je portretrecht, tenzij er expliciete toestemming is gegeven voor het gebruik van de foto. In de uitspraken zijn wij zaken tegengekomen waarbij werknemers model stonden. Bij de ene zaak werd de foto van de werkneemster nog gebruikt na het beëindigen van het dienstverband. Bij een andere zaak werden de foto’s van de werknemer gebruikt als reclame in plaats van het afgesproken intern gebruik. Je voelt het al aankomen, daar waren de werknemers niet blij mee.
Werknemers en portretrecht
In de eerste zaak was de werkneemster werkzaam bij een woonwinkel. Waar zij tijdens een shoot model stond voor de winkelbrochures. Vervolgens is een van haar foto’s gebruikt in een brochure die is uitgebracht na haar dienstverband. De werkneemster heeft vervolgens de werkgever gesommeerd en eiste hierbij een schadevergoeding van € 7.000 voor de inbreuk op haar portretrecht en vernietiging van de foto’s.
De rechter gaf de werkneemster gelijk. De werknemer heeft weliswaar ingestemd met het maken, waarmee zij afstand heeft gedaan van haar portretrecht, maar dit was voor tijdens het dienstverband. Voor het gebruik van de foto’s na het dienstverband had de werkgever dus expliciet toestemming moeten vragen. De werkneemster is geen professioneel fotomodel en het is logisch dat zij om die reden niet heeft bedacht om hierover afspraken te maken.
De € 7.000 schadevergoeding vond de rechter wel te hoog gegrepen, aangezien het gaat om één enkele foto van een ‘onbekende’ vrouw en de brochure meerdere foto’s van meerdere personen bevat. De rechter heeft daarom een schadevergoeding van € 500 toegewezen, plus de proceskosten die zijn begroot op € 480,89. Dat tikt aan.
Intern gebruik versus promotie doeleinden
De tweede zaak betreft een postbezorger die heeft ingestemd met het maken van foto’s, bedoelt voor intern gebruik. Uiteindelijk zijn de beelden van de werknemer gebruikt in reclames en op de transportmiddelen. Het bedrijf geeft aan dat er een brede toestemming is verleend zonder beperkingen. De werknemer vindt echter dat er inbreuk wordt gemaakt op zijn portretrecht nu de foto’s zijn ingezet voor promotie en reclame. Hiervoor is door de werknemer dan ook € 10.000 geëist.
De rechter geeft bij deze zaak aan dat toestemming voor het laten maken van een foto, nog geen toestemming geeft voor de publicatie hiervan. De toestemming is dus niet onbeperkt. De vergoeding wordt alleen niet volledig toegewezen aangezien de werknemer de inbreuk al eerder had kunnen tegenhouden. De uiteindelijke veroordeling van het bedrijf komt neer op een vergoeding van € 5.000 plus € 927,38 aan proceskosten. Voor iedere dag dat er de foto’s toch nog worden gebruikt zal het bedrijf een dwangsom van € 100 moeten betalen, met een maximum bedrag van € 5.000.
Model zijn maakt je nog geen ondernemer
De laatste opvallende uitspraak gaat niet zo zeer over het plaatje, maar de bijbehorende inkomsten. Want ben je als model nou ook ondernemer? In de uitspraak wordt deze vraag gesteld voor het belastbaar inkomen van een professioneel sporter en model ofwel een ‘marketing sporter’. Volgens het model hangen zijn inkomsten samen en vormt het inkomen voor hem winst uit een onderneming.
Het hof is echter van oordeel dat de marketingsporter geen ondernemer is. Het hof erkent wel dat de activiteiten van de sport en modellenwerk samenhangen, maar de vereiste voor een onderneming ontbreken. De zelfstandigheid is niet genoeg bewezen. Daarbij heeft de sporter een te gering inkomen, weinig opdrachtgevers en bijna geen ondernemingsrisico.
Gelet op het modellenwerk waren het volgens het hof de opdrachtgevers degene die de keuzes maakte rondom de shoots en niet het model. Dat hij zelf betaalde voor de kleding en gear werd niet bewezen. Daarnaast was het het modellenbureau dat reclame maakte, uitbetaalde, ondernemingsrisico liep en niet enkel bemiddelde.
Hierdoor kan hij, als sporter/model, niet worden aangemerkt als ondernemer en zijn inkomsten dus niet te genieten als winst uit onderneming. De zelfstandigenaftrek en startersaftrek zijn hierdoor niet van toepassing.
Tips voor modellen, agency’s en opdrachtgevers
Uit deze uitspraken is voor eenieder wel een les te trekken. Met deze tips verklein je de risico’s en vergroot je de inkomsten:
Model
- Weet dat er een verschil is tussen toestemming voor het laten maken van een foto, de publicatie en het verdere gebruik daarvan.
- Let goed op waar je mee instemt en maak duidelijke afspraken over het gebruik van de foto’s. Hoe breder het gebruik, hoe hoger jouw vergoeding zou moeten zijn.
- Hou in de gaten wat er met je foto’s gebeurt en spreek anderen schriftelijk aan op het gebruik. Maak ook screenshots voor als je bewijs ‘verdwijnt’!
Agency
- Zorg dat er duidelijke afspraken zijn tussen alle betrokken partijen, dus zowel met het model als met de opdrachtgever.
- Het klinkt zwaar; maar het hanteren van een garantie- en boetesysteem zorgt ervoor dat je sterker staat bij de rechter en beter nog; dat je inbreuk makkelijker voorkomt door de afschrikwekkende functie.
- Let ook op het toekomstig gebruik; wat als samenwerkingsovereenkomsten ten einde lopen?
Opdrachtgever of werkgever
- Bedenk van tevoren goed wat je wilt gaan doen met de foto’s en zorg dat je daarvoor de rechten hebt.
- Zorg ervoor dat de fotograaf, het agency en het model hun rechten schriftelijk aan jou overdragen. Zonder contract is er geen geldige overdracht.
- Als je werkgever bent van het model en opdrachtgever voor de shoot; let dan op of je misschien aanvullende afspraken moet maken met je werknemer/model, bijvoorbeeld over de reikwijdte van het gebruik en gebruik van de foto’s na het einde van het dienstverband.
Wat als dan toch mis nog gaat?
Als het ondanks deze tips toch niet gaat zoals afgesproken, dan moet daar natuurlijk wat aan gedaan worden. Soms kan dit door iemand hierop aan te spreken en soms zijn hier juridische stappen voor nodig. In zaken waar het portretrecht van een model wordt geschaad kunnen de kosten voor de wederpartij hoog oplopen.
Naast een schadevergoeding kunnen op grond van de wet soms de volledige proceskosten verhaald worden op de verliezende partij. Die kosten kunnen in de duizenden euro’s lopen.
Artikelen met tips over modellencontracten
Als expert op dit onderwerp heb ik een aantal artikelen geschreven die relevant zijn voor modellen, agency’s, scouts en fotografen. Ze staan hieronder voor het gemak opgesomd:
- https://www.danceadvocaat.nl/contracten/rechten-van-een-model/
- https://www.danceadvocaat.nl/boekingen/advies-overeenkomst-modellenbureau/
- https://www.danceadvocaat.nl/contracten/modellen/
- https://www.danceadvocaat.nl/overeenkomsten/mediaovereenkomsten/modellencontract/
- https://www.danceadvocaat.nl/contracten/beeindiging-van-management-en-boekingscontracten/
- https://www.danceadvocaat.nl/fotografie/fotos/
- https://www.danceadvocaat.nl/auteursrecht/diy-part-1-auteursrecht-en-portretrecht/
- https://www.danceadvocaat.nl/portretrecht/foto-zonder-toestemming-gebruikt/
- https://backstagelegal.nl/2024/06/03/modellencontract-waar-moet-je-op-letten-juridisch-advies-advocaat/
- https://backstagelegal.nl/2024/03/28/modeling/
Vragen over ‘modellenrecht’?
Wil je advies over het juridische plaatje van de modellenwereld of heb je juist een contract dat je wil laten opstellen of scannen? Neem gerust contact op om de mogelijkheden te bespreken.
Dit artikel is geschreven door Sander Petit en studentstagiaire Joëlla Klink.