Verbintenissen
recht

Wat is een verbintenis?

Een verbintenis is het gevolg van een eenzijdige of tweezijdige rechtshandeling of van een feitelijke handeling (zoals een onrechtmatige daad) tussen natuurlijke personen en rechtspersonen. Het recht wat deze rechtshandelingen regelt noemen we het het verbintenissenrecht. Dit recht maakt samen met het goederenrecht deel uit van het vermogensrecht.

In welke wet staat het verbintenissenrecht?

Het verbintenissenrecht is geregeld in Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (“BW“). In deze wet is bepaald dat een verbintenis alleen kan ontstaan als dat uit de wet voortvloeit. Dat klinkt streng, maar gelukkig zijn er een heleboel manier waarop een verbintenis kan ontstaan. Een voorbeeld van de manier waarop een verbintenis het levenslicht ziet, is de overeenkomst. Andere voorbeelden: de verbintenis tot schadevergoeding bij wanprestatie en de verbintenis tot schadevergoeding bij onrechtmatige daad.

Hoofdregels van het overeenkomstenrecht

Het overeenkomstenrecht kent een aantal hoofdregels. Met die hoofdregels in het achterhoofd begrijp je vaak beter hoe een bepaalde situatie is ontstaan of in elkaar steekt. De hoofdregels zijn als volgt:

1. Verbindende kracht: partijen zijn gebonden aan wat zij met elkaar hebben afgesproken;
2. Contractsvrijheid: in beginsel is iedereen vrij om te contracteren met wie hij of zij wil en geldt er contractvrijheid voor wat partijen willen afspreken (uiteraard behoudens bij wet verboden afspraken of afspraken die op een andere manier in strijd zijn met de goede orde);
3. Consensualisme: overeenkomsten kunnen vormvrij worden gesloten. Het is voldoende dat partijen kort gezegd overeenstemming hebben over wat ze willen afspraken;
4. Relativiteit: overeenkomsten scheppen in beginsel alleen rechten en plichten tussen de partijen die bij een bepaalde overeenkomst betrokken zijn.

Zoals je leest, staat er in de bovenstaande hoofdregels een aantal mitsen en maren. Er is natuurlijk een aantal uitzonderingen op de hoofdregels.

Totstandkoming van overeenkomsten

Een overeenkomst komt volgens artikel 6:217 BW tot stand door 1) een aanbod en 2) aanvaarding van dat aanbod. Zo’n aanbod of aanvaarding is gebaseerd op een verklaring (of gedraging) van iemand en die verklaring moet als doel hebben een bepaald rechtsgevolg in te roepen. De wilsverklaring is vormvrij en kan soms zelf stilzwijgend plaatsvinden.

Wat is het verschil tussen een contract en een overeenkomst?

Het verschil tussen een overeenkomst en een contract is dat een contract op schrift is gesteld. Een overeenkomst kan bijvoorbeeld ook mondeling worden gesloten. Verbintenissenrecht is een verzamelnaam voor zowel het contractenrecht als het verbintenissen- of overeenkomstenrecht.

Beëindigen van een overeenkomst

Er zijn een aantal manieren om een overeenkomst te beëindigen en iedere manier kent zijn eigen regels en rechtsgevolgen. Ik heb meerdere malen mailtjes voorbij zien komen met “ik vernietig nu onze overeenkomst”, maar zo eenvoudig is dat niet altijd. Heb je ruzie met elkaar en zie je een samenwerking niet meer zitten? Tel eerst tot tien voordat je aan de haal gaat met het “vernietigen” of “ontbinden” van overeenkomsten. Het kan je namelijk duur komen te staan als je niet op de juridisch juiste manier beëindigt.

Onthoud: “beëindigen” is als het ware een verzamelnaam van mogelijkheden om een overeenkomst te doen stoppen. Vernietigen en ontbinden zijn de juridische routes naar zo’n beëindiging toe. Beëindiging kan daarnaast plaatsvinden door bijvoorbeeld het verloop van tijd of het nakomen van je verplichtingen uit de overeenkomst (bij koop bijvoorbeeld betaling van de koopprijs en levering van wat er gekocht is).

Verschil tussen een nietige en vernietigbare overeenkomst

Heel simpel: een nietige overeenkomst is nooit tot stand gekomen, omdat

1) het sluiten van de overeenkomst,

2) de inhoud van de overeenkomst of

3) de strekking van de overeenkomst

in strijd zijn met A) de wet of B) de goede zeden of openbare orde. Een vernietigbare overeenkomst is wel tot stand gekomen en blijft geldig tot dat er een beroep op de vernietigbaarheid wordt gedaan.

Gronden voor vernietigbaarheid

Als een overeenkomst tot stand is gekomen onder bedreiging, bedrog, misbruik van omstandigheden of dwaling, dan is de overeenkomst vernietigbaar. Deze gronden staan uitgewerkt in artikel 44 van Boek 3 BW en artikel 228 van Boek 6 BW.

1. Bedreiging

Er is juridisch gezien sprake van bedreiging als iemand wordt aangezet tot het sluiten van een overeenkomst door die persoon of een derde onrechtmatig met nadeel te bedreigen. Hierbij kun je denken aan bedreiging met fysiek of psychologisch geweld met als doel iets te krijgen waarop iemand geen recht heeft.

2. Bedrog

Om te spreken van bedrog moet een persoon iemand anders “bewegen” tot het sluiten van een overeenkomst, waarbij die persoon opzettelijk a) onjuiste mededelingen doet, b) onterecht iets belangrijks verzwijgt of c) een andere “kunstgreep” (haha, dit staat er echt) pleegt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een vervalst rapport waarmee je probeert aan te tonen dat jij een echte Rolex hebt en je op basis van dat rapport je horloge aan iemand anders probeert te verkopen. Guess what? Mag niet.

3. Misbruik van omstandigheden

Bij misbruik van omstandigheden in de zin van artikel 3:44 BW moet sprake zijn van bijzondere omstandigheden (bijvoorbeeld als je weet dat iemand geestelijk niet helemaal ok is) of dwang en het misbruik daarvan heeft tot gevolg dat de persoon die bewust wordt aangezet om een overeenkomst te sluiten niet meer helemaal kan overzien of die handeling wel in zijn of haar eigen belang is.

4. Dwaling

Er is sprake van dwaling als een overeenkomst wordt gesloten onder een onjuiste voorstelling van de zaken. De overeenkomst is te vernietigen als bij een juiste voorstelling van zaken de overeenkomst niet zou zijn gesloten en kort gezegd a) de dwaling komt door een (onjuiste) inlichting van de ander (actief handelen), b) de ander heeft iets verzwegen wat hij eigenlijk had moeten melden (passief handelen of nalaten) of c) allebei de partijen hadden een onjuiste voorstelling van zaken.

Let op: je kan geen succesvol beroep op vernietiging doen als het een dwaling betreft die gaat over iets wat uitsluitend in de toekomst moet gebeuren of zal plaatsvinden of waarvan – gelet op de aard van de overeenkomst, verkeersopvattingen of de omstandigheden van het geval – de dwaling voor rekening van de dwaler moet blijven.