Is het je wel eens opgevallen dat bij programma’s als Oplichters Aangepakt, Undercover in Nederland en Opsporing Verzocht de ene keer wel gezichten geblurd worden, en de andere keer niet? Of dat op YouTube nauwelijks gezichten worden geblurd? In dit artikel leggen we je uit hoe het zit met de regels omtrent overvalsjournalistiek en een verborgen camera. Afsluitend bespreken we de mogelijkheden op het moment dat je op een herkenbare manier in een uitzending terecht bent gekomen.
Portretrecht
Er is een aantal regels die bepalen dat je niet zomaar in een programma op televisie of YouTubefilmpje mag zitten, of dat je in ieder geval onherkenbaar gemaakt moet worden. De eerste regel komt uit het portretrecht. Als je herkenbaar in beeld bent, dan biedt het portretrecht de mogelijkheid om je ertegen te verzetten dat die beelden online wordt gezet. Dit kan alleen als je er een ‘redelijk belang’ bij hebt dat die beelden niet online komen. Met andere woorden, je moet een geldige reden hebben niet op beeld te willen. Dit belang wordt afgewogen tegen het belang van de programmamakers.
Redelijk belang bij verborgen camera en uitzending
Wanneer heb je dan precies een redelijk belang, en wanneer weegt dit zwaarder dan het belang van de programmamakers? Het is lastig om daar een duidelijk antwoord op te geven. Vaak is er meer nodig dan dat je alleen vindt dat je stom op het filmpje staat. Als je kan aantonen dat je wordt bespot of ongewenst wordt gekwalificeerd als een crimineel of oplichter, zou dit wel een redelijk belang kunnen opleveren.
Belang van de maatschappij
Het belang van de programmamakers zal meestal zijn; het aan het licht brengen van de waarheid en het waarschuwen van het publiek voor de misstand. De programmamaker zal dan ook beargumenteren dat de nieuwswaarde minder wordt als er geblurd wordt. ‘Het heeft geen zin om de kijkers te waarschuwen voor de oplichters als ze onherkenbaar zijn’, zullen de programmamakers beweren. In veel gevallen is de rechter hier ook in mee gegaan. In andere gevallen vond de rechter juist dat er wel geblurd moest worden, omdat werd gevonden dat het publiek even goed werd geïnformeerd als de betrokkene onherkenbaar werd gemaakt.[1] Welk belang er zwaarder weegt, zal uiteindelijk per situatie afhankelijk zijn.
Bewijs, status en doel van verborgen camera en uitzending belangrijk
Het is dus niet echt duidelijk wanneer er wel en niet geblurd moet worden. Wel blijkt uit de rechtspraak dat hoe meer de beschuldigingen zijn bewezen, hoe makkelijker de programmamakers ermee wegkomen als er niet wordt geblurd. Wat ook meespeelt: hoge bomen vangen veel wind. Politici en hoge pieten in het zakenleven hebben als het ware hun privacy opgegeven en moeten maar accepteren dat zij zonder toestemming onderwerp zijn programma’s op tv en op YouTube.
Doel
Daarnaast kan het doel van het programma nog een rol spelen. Als het doel is om de waarheid over een specifieke moordzaak of overval aan het licht te brengen (zoals vaak het geval is bij Opsporing Verzocht), kan het journalistieke belang van de programmamakers zwaar wegen. Maar als het doel is om sensatie te kweken of om iemand aan de schandpaal te nagelen, dan hebben de programmamakers niet veel poot om op te staan en weegt het privacybelang van de betrokkene weer zwaar. De gedachte hierachter is dat het alleen aan Justitie de taak is om daders in strafrechtelijke zin aan te pakken. Daarbij hoort ook het uitkiezen van een passende straf. Programmamakers mogen dus niet zelf bepalen dat daders herkenbaar in beeld moeten omdat ze dat als straf zouden verdienen.
Verborgen camera bij boevenval
Zo was Powned nog op z’n vingers getikt naar aanleiding van een aflevering van Powlitie, waarin een nietsvermoedende voorbijganger in een zogeheten ‘boevenval’ werden gelokt. Volgens de rechter had het in beeld brengen van de dader vooral als doel om hem te schande te brengen, puur voor entertainment. De dader moest dus toch onherkenbaar in beeld. Naar mijn mening een meer dan terecht oordeel. Zeker in situaties waarin de daad wordt uitgelokt, zou ik zeggen dat programmamakers extra rekening moeten houden met de belangen van de vermeende daders. [2]
(Dit was niet de video waar de rechtszaak om gaat, maar het idee van deze aflevering is hetzelfde. Blijkbaar had Powned van de procedure geleerd, want in latere afleveringen zoals deze zijn gezichten wel geblurd)
Hoe zit het met het recht op privacy?
Afgezien van het portretrecht kan het zijn dat programmamakers inbreuk maken op het recht van privacy van de betrokkene. Dit kan een onrechtmatige daad aan de kant van de programmamakers opleveren, wat volledig losstaat van het portretrecht. Als betrokkene heb je dus als het ware twee afzonderlijke rechten die je kunt gebruiken; het portretrecht en het recht op privacy. Ook hier geldt dat er steeds in het concrete geval een belangenafweging moet worden gemaakt: aan de ene kant het recht van privacy van degene die onderwerp is van het programma en aan de andere kant de vrijheid van meningsuiting van de programmamaker. Bij het afwegen van de belangen houdt de rechter onder andere rekening met de aard van de verdenkingen, de gevolgen voor de betrokken en de mate van bewijs. [3]
Geen portretrecht op YouTube?
Hoe zit het dan op YouTube? Soms lijkt het alsof op YouTube veel vaker mensen herkenbaar in beeld komen, terwijl er vermoedelijk geen toestemming is gegeven. Zie bijvoorbeeld één van de best bekeken afleveringen van Onrecht, die zelfs met de woorden ‘CAMERA UIT!’ wordt gepromoot. In het fragment waar deze caption op doelt, is de man volledig herkenbaar op beeld. Bestaat er op YouTube dan geen portretrecht of recht op privacy? Het is absoluut niet waar dat op het internet andere regels gelden dan op televisie. Ook op YouTube moeten programmamakers dus rekening houden met privacy en het portretrecht!
Wel is het zo dat op YouTube de belangenafweging anders kan uitvallen. De meeste YouTube accounts hebben niet zo’n groot bereik als programma’s die op televisie komen. De impact van een gemiddeld YouTube filmpje is dan ook niet zo groot, waardoor de betrokkene moeilijker hard kan maken een geldige reden te hebben om niet op beeld te willen. Aan de andere kant is de nieuwswaarde van bijvoorbeeld Opsporing Verzocht vermoedelijk groter dan van veel YouTubekanalen. YouTubers kunnen daarom moeilijk claimen dat het voor de opsporing belangrijk is dat betrokkenen herkenbaar in beeld komen, wat weer in het voordeel werkt voor de betrokkene. Ook op YouTube geldt dus dat erg lastig is om op voorhand te bepalen of iemand wel of niet herkenbaar in beeld mag.
Tips
Het is misschien een onbevredigend antwoord op de vraag of programmamakers wel of niet moeten blurren; ‘het hangt ervan af’. Maar dit betekent niet dat je er niks aan kan doen als je herkenbaar op televisie of YouTube bent;
– Allereerst kan het helpen om aan te geven dat je niet herkenbaar in beeld wil. Het is geen veto-recht, maar het kan later wel in je voordeel werken.
– Sta je er toch op, dan kan je de rechter vragen of de content wordt gerectificeerd, verwijderd of dat je een schadevergoeding krijgt. Of jij als winnaar uit de belangenafweging komt, is aan het oordeel van de rechter. Laat je altijd goed juridisch bijstaan als je besluit om je te verzetten tegen een item waarin je herkenbaar bent. Wij helpen je graag!
[1] Spoor/Verkade/Visser, p. 396-399.
[2] Powlitie uitspraak (https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBAMS:2012:BW0619)
[3] HR 24 juni 1983, ECLI:NL:HR:1983:AD2221 (Gemeenteraadslid-arrest)