Je hebt het misschien wel eens voorbij zien of horen komen: drill rap. Drill rap is een aan hip hop verbonden muziekstroming die is overgekomen uit Chicago en via Engeland, Europa is binnen gewaaid.
Maar, het is niet zomaar een andere versie van rap. In drill rap staan verschillende groepen tegenover elkaar en dagen elkaar op gewelddadige manieren uit. De groepen kenmerken zich bijvoorbeeld door een postcodegebied, zoals bij 73 De Pijp, verwijzend naar de postcode van de Amsterdamse wijk:
In de verschillende wijken vinden zo af en toe steekpartijen plaats. Soms komen deze gebeurtenissen dan terug in de raps. Er worden ook scores bijgehouden. Rappers dagen elkaar vervolgens uit om de scores te evenaren. Het doet me een beetje denken aan het computerspellen Carmageddon of Grand Theft Auto, maar dan de muzikale variant ervan en met echte mensen.
Een ander voorbeeld van een drill rap zie je in deze video:
Zoals je ziet dragen de rappers vaak bivakmutsen, hoodies en messen in hun hand. In sommige video’s zijn ook andere wapens te zien. De vraag die menig gemeente en krant bezighoudt, is of drill rap de oorzaak is van het geweld in de verschillende wijken.
In principe is het natuurlijk “gewoon” rap. Maar excessief geweld speelt daarin wel een rol. Het blijft niet altijd enkel bij woorden. Maar stel je verbiedt drill rap, betekent dit dan wel het einde van het geweld?
Door middel van dit artikel bespreek ik of drill rap vooraf juridisch te verbieden is of achteraf als uitzondering op strafbaarheid kan gelden, omdat rap als vrijheid van meningsuiting of kunst gezien moet worden. Het artikel is nadrukkelijk geen mening of oordeel over drill rap als muziekgenre.
Het recht om te rappen
Zoals je misschien weet hebben we in Nederland een aantal grondrechten: het gelijk behandelen van gelijke gevallen, stemrecht vanaf je 18e, vrijheid van godsdienst en levensovertuiging, privacy, maar ook het recht om je gedachten en gevoelens in bijvoorbeeld boeken, kranten en andere media waaronder muziek. Maar, ook de onaantastbaarheid van je lichaam is een Nederlands grondrecht.
Valt drill rap onder vrijheid van meningsuiting?
Op Europees niveau zijn deze rechten vastgelegd in het Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM). Het recht op vrijheid van meningsuiting wordt daar als volgt omschreven:
“1. Everyone has the right to freedom of expression. This right shall include freedom to hold opinions and to receive and impart information and ideas without interference by public authority and regardless of frontiers. This Article shall not prevent States from requiring the licensing of broadcasting, television or cinema enterprises.
2. The exercise of these freedoms, since it carries with it duties and responsibilities, may be subject to such formalities, conditions, restrictions or penalties as are prescribed by law and are necessary in a democratic society, in the interests of national security, territorial integrity or public safety, for the prevention of disorder or crime, for the protection of health or morals, for the protection of the reputation or rights of others, for preventing the disclosure of information received in confidence, or for maintaining the authority and impartiality of the judiciary.”
Muziek is dus ook een vorm van vrijheid van meningsuiting. Dit recht wordt ook beschermd in artikel 7 van onze Grondwet. Vrijheid van meningsuiting houdt namelijk niet alleen maar in dat jij je mening mag geven. Het is van toepassing op allerlei uitingsvormen. Voorbeelden zijn het recht op het publiceren van teksten, het dragen van een bepaald symbool of allerlei kunstuitingen.
Het maken van muziek en daarin zingen of rappen wat jij wilt, is dus in beginsel beschermd door de vrijheid van meningsuiting, ook als dat op een kwetsende of choquerende manier gebeurt. Publieke figuren, zoals politici, worden daarbij geacht meer te moeten verdragen dan gewone mensen. Dit wordt versterkt als een bepaalde uiting in het kader van een publiek- of maatschappelijk debat plaatsvindt. Daarnaast speelt de mate van bedreiging en openbaarheid van de uiting een rol: in een kleine kunstgalerie is waarschijnlijk meer toegestaan dan op het openbaar toegankelijke Internet. Verder wordt bijvoorbeeld ook nog gekeken naar de intentie van de kunstenaar.
Kortom: de manier waarop, tegen wie en waarom zijn dus relevant.
Is hate speech ook beschermd?
Zelfs hate speech valt in beginsel onder vrijheid van meningsuiting. En hate speech zou van toepassing kunnen zijn op drill rap als je kijkt naar de definitie die daarvoor wordt gehanteerd:
“The term ‘hate speech’ shall be understood as covering all forms of expression which spread, incite, promote or justify racial hatred, xenophobia, antisemitism or other forms of hatred based on intolerante, including: intolerante expressed by aggressive nationalism and ethnocentrism, discrimination and hostility against minorities, migrants and people of immigrant origin”.
Hate speech is dus het gericht spreken tegen een persoon of een groep met een specifiek kenmerk waardoor ze tot die bepaalde groep horen. Drill rap kan dus een vorm van hate speech zijn. Het zijn immers verschillende groepen uit een bepaald postcodegebied die tegen andere groepen rappen, al lijkt bovenstaande definitie meer te gaan over een ander soort afkomst of groepering.
Maar goed, in beginsel is ook hate speech dus toegestaan onder het recht van vrijheid op meningsuiting. Het voor schut zetten bij diss raps is wel iets anders dan iemand dreigen te vermoorden, waarbij dat dreiging aansluiting vindt bij echte gebeurtenissen.
Oproep tot geweld
Maar wanneer valt iets niet meer onder de vrijheid van meningsuiting? Dat is onder andere het geval als:
- De hate speech ‘gratuitously offensive’ is.
Dit betekent dat de hate speech niet verder mag gaan dan noodzakelijk om een punt over te brengen. Dat klinkt een beetje krom, maar hey, we moeten ergens een grens trekken. Je zou kunnen beargumenteren dat de drill rap teksten verder gaan dan noodzakelijk om een punt over te brengen. Het verschil tussen “normale” rap en drill rap is namelijk dat het (in ieder geval voor de bühne) tot daden moet komen. Bedreiging is daarbij iets anders dan beledigen.
- Als de hate speech dermate indruist tegen de principes die we in Europa beschermen.
In de drill rap wordt gesuggereerd dat de rappers vervelende dingen met anderen gaan doen (om het zo maar even te zeggen). Soms worden er zelfs punten bijgehouden of verteld hoe de afhandeling is verlopen. Als je drill rap zou beschermen, komt daarmee misschien het recht op leven of vrijheid en veiligheid in gevaar. Drill rap kan dus indruisen tegen de principes die wij willen beschermen. Het zal daarbij afhangen van hoe specifiek de rap is; is het gericht aan een persoon of is het meer een algemene beschrijving van een bepaalde situatie?
Het lastige is echter dat je niet direct kan aantonen dat track X tot voorval Y heeft geleid. En daarnaast; is track X representatief voor het hele genre, voor een bepaalde artiest, groep of label? Dat is echt heel moeilijk vast te stellen en kan alleen van geval tot geval gebeuren.
De kunstexceptie
De zogenaamde “kunstexceptie” kan ervoor zorgen dat de eventuele strafbaarheid van rap vervalt omdat je door middel van rap een sentiment, emotie, situatie of iets anders verwoord. De kunstexceptie is zoals de naam al doet vermoeden een exceptie; een uitzondering op de strafbaarheid. Kunst mag wat verder gaan dan “normaal”, maar het is geen excuus voor iets onrechtmatigs. Van de rechtvaardigingsgrond is niet snel sprake, zeker niet als het recht op leven en veiligheid daar tegenover staat.
Creativiteit versus realiteit?
Drill rap gaat nou niet bepaald over het leven in Oud-Zuid, de stress van genoeg juice in je Bíro en of je wel op tijd op hockeytraining bent als je na het 6e uur Latijn nog naar huiswerkbegeleiding moet. Drill rap gaat over een ander leven. Het zijn verhalen van de straat, waar hele andere problemen spelen, waar rivaliteit en geweld (soms) wel realiteit is. Drill rap kan een manier zijn om die situatie te “bespreken”.
Kunst is vrijheid, maar geen vrijbrief. Dat er een grens aan kunst en muziek zit, dat voelt iedereen wel aan. Er valt zeker wat voor te zeggen dat kunst verder mag gaan dan dat het gros van Nederland “normaal” vindt. Niet iedereen maakt hetzelfde mee en kijkt door dezelfde bril. En daarnaast; als er niet buiten de lijntjes kan worden gekleurd, dan dreigen tekeningen op den duur voorspelbaar, grauw en leeg te worden. Creativiteit gedijt in het onverwachte, in het “andere”.
Maar waar ligt de grens? Ligt die bij de muziek, de situatie, de mensen of heel ergens anders? Hoe zit het dan met games? Gewelddadige films, Netflix?
Voorbeeld
Als je als rapper bijvoorbeeld een politicus bedreigt en een videoclip maakt waarin je die politicus laat knielen en hem een pistool tegen zijn slaap zet, dan gaat de kunstexceptie je niet helpen. Hoe zwaarder de uitdrukking, hoe minder snel de exceptie opgaat.
Voor een uitgebreide juridische analyse van de kunstexceptie en het strafrecht, verwijs ik naar het artikel van prof. mr. C.P.M. Cleiren en S.R. Bakker LL.B: De kunstexceptie, Gemiste kansen voor de artistieke vrijheid? en naar het artikel Bedreigende rap en de kunstexceptie van Sven Bakker en Veerle van de Wetering.
Tussenconclusie
Goed, even een tussenconclusie: drill rap lijkt beschermd te zijn onder het recht van vrijheid van meningsuiting, zelfs als het als hate speech kan worden gekwalificeerd. Daarnaast hebben we gezien dat iets niet meer onder vrijheid van meningsuiting valt als een uitdrukking verder gaat dan noodzakelijk om je punt te maken én indruist tegen wat we in Europa als belangrijke principes beschermen. Kunst mag daarbij geen excuus zijn om iets te doen wat bij wet verboden is.
Beperking van grondrechten
Kun je drill rap nou van tevoren verbieden door het recht op vrijheid van meningsuiting in te perken? Ik denk het niet. Grondrechten mogen kort gezegd worden beperkt als dat volgt uit een wettelijke regeling. De beperking moet daarnaast noodzakelijk en proportioneel zijn. Dat is best een hoge lat. Kwetsen en choqueren is namelijk gewoon toegestaan. Snap je nu waarom GeenStijl met een dikke knipoog (of toch niet) stelt tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend te zijn?
Het recht op auteursrechtelijke bescherming zou daarnaast ook vergaand worden beperkt als (het maken van) drill rap wordt verboden. Ook dat gaat dus zomaar niet.
Is drill rap verboden of is het kunst?
Ik denk dat rap en ook drill rap in beginsel als kunst te erkennen is. Of het verboden is, dat ligt er maar net aan. De beoordeling van die vraag zal van geval tot geval moeten plaatsvinden en niet als genre in het algemeen. Het is een weegschaal, waarbij je van geval tot geval moet kijken welk recht zwaarder weegt en of een rap binnen de perken van de wet valt. Edgy is het zeker.
Conclusie
Rappen over het leven in je postcode en hoe stom de rest is: prima. Rappen over iemand neer gaan steken en het vervolgens ook doen: niet prima. Het gaat uiteindelijk om de handeling en de directe, aantoonbare link naar de muziek.
Je kan drill rap waarschijnlijk vooraf niet verbieden, maar zal achteraf moeten toetsen of er grenzen zijn overschreden door drill rap en of daar een rechtvaardigingsgrond voor bestaat. Van zo’n uitzondering (de kunstexceptie) zal echter niet snel sprake zijn.
Als drill rap een specifiek dreigement bevat aan het adres van een ander, dan kan dat leiden tot een onrechtmatige gedraging en strafbaarheid. Die situatie zal echter van geval tot geval beoordeeld moeten worden. Dat is een toets achteraf, die naar mijn mening ook op dat moment gemaakt moet worden en vooralsnog niet als grondslag kan gelden om het genre vooraf te verbieden.
Need help?
Twijfel jij of jouw nummer wel of niet mag? Als je wil, dan kunnen we daar samen naar kijken.
Nu drill rap ook wordt opgepikt door de grotere hip hop labels, is het maken van onderlinge afspraken ook in deze scene van groot belang. Als ik de teksten mag geloven, wil je in ieder geval geen onderlinge problemen over wie nou de rechten op een track heeft en hoe de royalty’s moeten worden verdeeld. Heb je hulp nodig met een collab of featuring overeenkomst, neem dan gerust even contact op om de mogelijkheden te bespreken.
Sander Petit & Manon van ’t Hof